زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

عمر بن عبدالعزیز شطرنجی





ابوحفص عمر بن عبدالعزیز شطرنجی (نیمه اول قرن سوم هجری)، از شاعران، ادیبان و غزل‌سرایان دربار عباسیان در قرن دوم و سوم هجری قمری بود.


۱ - معرفی اجمالی



ابوحفص عمر بن عبدالعزیز اعمی شطرنجی، از موالی بنی عباس و پدرش از موالی منصور عباسی (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ق) بود. ابوحفص دوران رشد و بالندگی را در دربار مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ق) به همراه فرزندان موالی مهدی گذراند و در آنجا پرورش یافت و ادب آموخت و در همین دوران نام پدرش را که از نام‌های ایرانی بود، به عبدالعزیز تغییر داد. ابوحفص از آن رو که شطرنج باز بود و به آن علاقه وافری داشت، به شطرنجی معروف گشت. وی پس از درگذشت مهدی عباسی، از شاعران خاص عُلَیَّه دختر مهدی و از ملازمان درگاه وی شد و حتی زمانی که او ازدواج کرد، در کنارش ماند و در هر موضوع و موردی که وی اراده می‌کرد، شعر می‌سرود و زمانی که عُلَیَّه مورد غضب‌ هارون (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) واقع شد، او با سرودن اشعاری در عذرخواهی از‌ هارون، وی را رهایی داد. ابوحفص ادیبی ظریف و غزل‌سرایی چیره‌دست بود و در موارد بسیاری هنر خویش را به اثبات رساند. ابوسعید اصمعی از شاعران و ادیبان معروف آن عصر می‌گوید: روزی به اتفاق ابوحفص بر‌ هارون الرشید وارد شدیم.‌ هارون که مست بود، از ما تقاضای شعری کرد که موافق میل وی باشد. ابوحفص پیش‌دستی کرده و درباره جاریه ناطفی، یکی از کنیزان وی اشعاری را سرود که مقبولش افتاد و از این بابت دو هزار دینار پاداش گرفت. ابوحفص زمانی از ندیمان ابوعیسی بن رشید نیز بوده و اشعاری برای او سروده است. همچنین دیگر فرزندان‌ هارون نیز با وی انس و الفت داشته و با او ملاقات می‌کردند.
وی نابینا و دارای اثری به نام کتاب العطر بود. به گفته ابن ندیم، مجموع اشعار وی که برخی تحت عنوان دیوان از آن یاد کرده‌اند، پنجاه ورق است.
[۶] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۵۳.
کتبی وفات او را در زمان خلافت معتصم (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ق) دانسته است.
[۱۱] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱، ص۳۷۵.


۲ - پانویس


 
۱. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۲، ص۳۰۰.    
۲. بکری‌ اندلسی، عبدالله بن عبدالعزیز، سمط اللآلی، ج۱، ص۵۱۷.    
۳. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۲۲، ص۳۰۳-۳۰۴.    
۴. یغموری، یوسف بن احمد، نور القبس، ص۵۰.    
۵. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۰.    
۶. سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۱۵۳.
۷. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۱۳۵.    
۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۵۰.    
۹. نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الارب، ج۲، ص۲۴۳.    
۱۰. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۷، ص۶۵.    
۱۱. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱، ص۳۷۵.


۳ - منبع



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۶۹-۵۷۰، برگرفته از مقاله «عمر شطرنجی».






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.